Kiedy można legalnie usunąć gniazda jaskółek? Poznaj przepisy i zasady

• Jaskółki są gatunkiem prawnie chronionym w Polsce
• Usuwanie gniazd wymaga specjalnego zezwolenia
• Niszczenie gniazd jest zabronione w okresie lęgowym
• Za nielegalne usunięcie gniazd grożą kary finansowe
• Istnieją legalne alternatywy dla usuwania gniazd

Jaskółki to ptaki objęte ścisłą ochroną gatunkową w całej Unii Europejskiej, w tym również w Polsce. Ich gniazda, nawet te opuszczone lub wybudowane w niewygodnych dla ludzi miejscach, podlegają takim samym rygorom ochrony jak same ptaki. Oznacza to, że co do zasady, usuwanie gniazd jaskółek jest zabronione i stanowi naruszenie przepisów o ochronie przyrody. Wiele osób zastanawia się jednak, czy istnieją wyjątki od tej reguły, szczególnie gdy gniazda znajdują się w miejscach, gdzie mogą powodować problemy. Przepisy przewidują faktycznie pewne sytuacje wyjątkowe, ale są one ściśle określone i wymagają przejścia przez odpowiednie procedury administracyjne.

Kluczowe znaczenie ma zrozumienie, że jaskółki nie tylko są chronione ze względu na ich wartość ekologiczną, ale również z uwagi na ich pożyteczność dla człowieka. Te niewielkie ptaki są naturalnymi sprzymierzeńcami w walce z owadami, ponieważ jedna jaskółka może złapać nawet kilka tysięcy komarów i much dziennie! Warto więc zastanowić się, czy usunięcie gniazd jest rzeczywiście konieczne, czy może lepiej znaleźć sposób na współistnienie z tymi pożytecznymi ptakami. W wielu przypadkach prostsze i bardziej zgodne z prawem jest zamontowanie specjalnych zabezpieczeń pod gniazdami, które ochronią elewację czy inne powierzchnie przed zanieczyszczeniem odchodami, niż staranie się o pozwolenie na ich usunięcie.

Przepisy prawne dotyczące usuwania gniazd jaskółek

Zgodnie z polskim prawem, jaskółki – zarówno dymówki jak i oknówki – są objęte całkowitą ochroną gatunkową na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Oznacza to, że zabronione jest nie tylko zabijanie tych ptaków, ale również niszczenie ich siedlisk, w tym gniazd, nawet poza sezonem lęgowym. Zakaz ten ma charakter całoroczny, co oznacza, że nawet zimą, gdy jaskółki przebywają na zimowiskach w Afryce, ich gniazda pozostają pod ochroną prawną. Wiele osób błędnie sądzi, że po odlocie ptaków można gniazda usuwać, jednak przepisy jednoznacznie tego zabraniają. Jaskółki powracają każdego roku do tych samych miejsc lęgowych i często wykorzystują stare gniazda, co oszczędza im energii potrzebnej do budowy nowych.

Jedyną legalną drogą usunięcia gniazd jaskółek jest uzyskanie specjalnego zezwolenia od właściwego organu ochrony środowiska, którym w Polsce jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ). Zezwolenie takie może być wydane tylko w określonych przypadkach, gdy istnieje uzasadniony powód wynikający z: zagrożenia zdrowia lub życia ludzi, poważnych szkód w mieniu, wymogów bezpieczeństwa, koniecznych remontów lub innych nadrzędnych względów wynikających z wymogów ochrony środowiska. Co istotne, nawet w przypadku uzyskania takiego zezwolenia, prace związane z usuwaniem gniazd muszą być prowadzone poza okresem lęgowym ptaków, który trwa zazwyczaj od kwietnia do września. Oznacza to, że ewentualne prace mogą być przeprowadzane jedynie późną jesienią lub zimą.

Alternatywy dla usuwania gniazd jaskółek

Zamiast rozważać usunięcie gniazd jaskółek, warto zastanowić się nad alternatywnymi rozwiązaniami, które pozwolą na współistnienie z tymi pożytecznymi ptakami. Jednym z najskuteczniejszych sposobów jest montaż specjalnych półek ochronnych pod gniazdami, które zapobiegają brudzeniu elewacji, parapetów czy chodników odchodami ptaków. Takie półki są łatwe w montażu i stosunkowo niedrogie, a co najważniejsze – całkowicie legalne i zgodne z przepisami o ochronie przyrody. Dostępne są również gotowe rozwiązania w postaci sztucznych gniazd, które można zamontować w miejscach mniej problematycznych dla człowieka, zachęcając jaskółki do zasiedlenia ich zamiast budowania nowych w niewygodnych lokalizacjach. Specjaliści od ochrony przyrody często podkreślają, że takie działania są znacznie bardziej efektywne niż próby eliminacji ptaków z danego obszaru.

Warto również pamiętać, że obecność jaskółek niesie ze sobą wiele korzyści, które często przewyższają potencjalne niedogodności związane z ich bytowaniem w pobliżu ludzkich siedlisk. Poza wspomnianą już rolą w ograniczaniu populacji owadów, jaskółki są również wskaźnikiem zdrowego środowiska, ponieważ są wrażliwe na zanieczyszczenia. Obecność tych ptaków może świadczyć o dobrej jakości lokalnego ekosystemu. Dodatkowo, obserwowanie jaskółek, ich zwyczajów i wychowu młodych może być fascynującym doświadczeniem edukacyjnym, szczególnie dla dzieci. W wielu kulturach jaskółki są również symbolem szczęścia i pomyślności, a ich obecność pod dachem była tradycyjnie uważana za dobry znak dla mieszkańców danego domu.

 

Najczęściej zadawane pytania dotyczące usuwania gniazd jaskółek

• Czy mogę usunąć gniazdo jaskółki na własnej posesji? Nie, bez specjalnego zezwolenia jest to nielegalne, nawet na własnej posesji. Jaskółki są objęte ścisłą ochroną gatunkową.
• Czy można usunąć gniazdo jaskółki zimą, gdy ptaków nie ma? Nie, ochrona gniazd obowiązuje przez cały rok, niezależnie od obecności ptaków.
• Jak uzyskać zezwolenie na usunięcie gniazda jaskółki? Należy złożyć wniosek do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, szczegółowo uzasadniając konieczność usunięcia gniazda.
• Ile kosztuje zezwolenie na usunięcie gniazda jaskółki? Opłata skarbowa za wydanie zezwolenia wynosi 82 złote, jednak samo uzyskanie pozwolenia może być trudne.
• Jakie kary grożą za nielegalne usunięcie gniazda? Kara może wynosić nawet do 5000 złotych grzywny, a w przypadku zniszczenia siedliska gatunku chronionego – nawet do 100 000 złotych.
• Co mogę zrobić z odchodami ptaków pod gniazdem? Można zamontować specjalne półki ochronne pod gniazdami, które będą wyłapywać odchody.
• Czy mogę zabezpieczyć miejsce, aby jaskółki nie budowały tam gniazd? Tak, można stosować metody zapobiegawcze przed rozpoczęciem budowy gniazda, ale nie wolno niszczyć już istniejących konstrukcji.
• W jakim okresie jaskółki korzystają z gniazd? Zazwyczaj od kwietnia do września, w zależności od warunków atmosferycznych i konkretnego gatunku.

Aspekt	Informacja
Status prawny jaskółek	Ścisła ochrona gatunkowa w Polsce i UE
Okres lęgowy	Kwiecień – wrzesień
Możliwość legalnego usunięcia	Wyłącznie po uzyskaniu zezwolenia RDOŚ
Kara za nielegalne usunięcie	Do 5000 zł grzywny lub do 100 000 zł za zniszczenie siedliska
Zalecane alternatywy	Montaż półek ochronnych, sztuczne gniazda w dogodnych lokalizacjach
Korzyści z obecności jaskółek	Redukcja populacji owadów, wskaźnik zdrowego środowiska

ŹRÓDŁO:

• https://www.gov.pl/web/gdos/ochrona-jaskołek-i-ich-gniazd
• https://dubielzdunek.pl/usuwanie-gniazd-jaskolek/
• https://otop.org.pl/chronione-ptaki/jaskolki/

Przepisy prawne dotyczące usuwania gniazd jaskółek w Polsce

Polski system prawny szczegółowo reguluje kwestie ochrony ptaków, w tym jaskółek. Fundamentem prawnym jest tutaj ustawa o ochronie przyrody oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Na podstawie tych aktów jaskółki podlegają ścisłej ochronie gatunkowej, co oznacza, że ich gniazda są chronione przez cały rok, nie tylko w sezonie lęgowym. Przepisy te wynikają z implementacji prawa unijnego, w tym Dyrektywy Ptasiej, która ustanawia ogólnoeuropejski system ochrony dzikiego ptactwa.

Warto wiedzieć, że ochrona obejmuje także gniazda opuszczone, ponieważ jaskółki często wracają do tych samych miejsc i wykorzystują stare konstrukcje w kolejnych sezonach.

Procedura uzyskania legalnego zezwolenia

Jeśli zaistnieje konieczność usunięcia gniazd jaskółek, jedyną legalną drogą jest uzyskanie specjalnego zezwolenia od Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (RDOŚ). Procedura ta wymaga złożenia formalnego wniosku, który musi zawierać:

• Dokładne określenie lokalizacji gniazd i ich liczby
• Szczegółowe uzasadnienie konieczności usunięcia
• Proponowany termin i metodę usunięcia
• Plan działań kompensacyjnych (np. montaż budek lęgowych)
• Dokumentację fotograficzną sytuacji

Należy pamiętać, że nawet po uzyskaniu pozwolenia, fizyczne usunięcie gniazd może być przeprowadzone wyłącznie w okresie od 16 października do końca lutego, gdy ptaki przebywają na zimowiskach. Wnioski rozpatrywane są indywidualnie, a wydanie decyzji może trwać do 30 dni.

Konsekwencje prawne nielegalnego usuwania gniazd

Polskie prawo przewiduje surowe konsekwencje za naruszenie przepisów o ochronie gatunkowej ptaków. Zgodnie z art. 131 ustawy o ochronie przyrody, za nielegalne usunięcie gniazd jaskółek grozi kara aresztu albo grzywny. W praktyce grzywny mogą sięgać do 5000 złotych, a w przypadku zniszczenia siedliska gatunku chronionego w znacznych rozmiarach – nawet do 100 000 złotych.

Warto podkreślić, że w przypadku szczególnie drastycznych naruszeń, jak niszczenie zasiedlonych gniazd w okresie lęgowym, sprawca może odpowiadać również na podstawie art. 35 ustawy o ochronie zwierząt za znęcanie się nad zwierzętami, co zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3. Sądy coraz częściej traktują takie sprawy z należytą powagą, czego dowodem są precedensowe wyroki wydawane w ostatnich latach.

Przewodnik postępowania w sytuacjach wyjątkowych

W sytuacjach nagłych, gdy gniazda jaskółek stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia, można zastosować procedurę przyspieszaną. Wymaga ona natychmiastowego kontaktu z lokalnym RDOŚ oraz udokumentowania zagrożenia. Inspektorzy mogą wtedy wydać warunkową zgodę na zabezpieczenie obszaru, jednak nadal obowiązuje zakaz bezpośredniego niszczenia gniazd bez formalnego zezwolenia.

W przypadku planowanych remontów czy termomodernizacji budynków, konieczne jest uwzględnienie obecności gniazd jaskółek już na etapie planowania. Dobrą praktyką jest przeprowadzenie ekspertyzy ornitologicznej przed rozpoczęciem prac, co pozwala na właściwe zaplanowanie harmonogramu i ewentualnych działań kompensacyjnych. Takie podejście jest nie tylko zgodne z prawem, ale także etyczne wobec tych pożytecznych ptaków.

Dozwolony okres usuwania gniazd jaskółek i okoliczności to umożliwiające

Jaskółki, jako ptaki objęte ścisłą ochroną gatunkową w Polsce, podlegają rygorystycznym przepisom dotyczącym ochrony ich siedlisk. Zgodnie z obowiązującym prawem, usuwanie gniazd jaskółek jest dozwolone wyłącznie w okresie od 16 października do końca lutego. Jest to czas, gdy ptaki te przebywają na swoich zimowiskach w Afryce, a ich gniazda są opuszczone. Warto jednak pamiętać, że nawet wtedy usunięcie gniazda powinno być dobrze uzasadnione względami bezpieczeństwa lub sanitarnymi.

W pozostałym okresie, czyli od 1 marca do 15 października, obowiązuje bezwzględny zakaz niszczenia gniazd jaskółek, ponieważ jest to czas ich aktywności lęgowej. Usunięcie gniazda w tym okresie stanowi naruszenie przepisów o ochronie przyrody i może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi.

Okoliczności umożliwiające legalne usunięcie gniazd

Istnieją jednak sytuacje, w których można ubiegać się o specjalne zezwolenie na usunięcie gniazd jaskółek nawet w okresie objętym zakazem. Dotyczy to przypadków, gdy:

• Istnieje realne zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi
• Występują poważne szkody w mieniu
• Wymogi bezpieczeństwa wymagają natychmiastowej interwencji
• Konieczne jest przeprowadzenie niezbędnych remontów, których nie można odłożyć

Aby legalnie usunąć gniazda jaskółek w takich okolicznościach, należy złożyć formalny wniosek do właściwego organu ochrony środowiska. W przypadku niszczenia siedlisk, właściwym organem jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ), natomiast w sprawach dotyczących umyślnego płoszenia i niepokojenia ptaków – Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Wniosek musi zawierać szczegółowe uzasadnienie konieczności usunięcia gniazd oraz proponowany termin i metodę działania.

Procedura uzyskania zezwolenia

Proces uzyskania zezwolenia na usunięcie gniazd jaskółek wymaga przejścia przez określoną procedurę administracyjną. Składając wniosek do RDOŚ, należy dokładnie określić:

• Lokalizację gniazd i ich liczbę
• Przyczynę konieczności ich usunięcia
• Przewidywany termin realizacji
• Plan działań kompensacyjnych (np. montaż budek lęgowych)

Warto pamiętać, że opłata skarbowa za wydanie takiego zezwolenia wynosi 82 złote, jednak samo uzyskanie pozwolenia może być trudne. RDOŚ rozpatruje każdy przypadek indywidualnie, a cała procedura może trwać do 30 dni. Nawet jeśli uzyskamy pozytywną decyzję, często zawiera ona warunek przeprowadzenia działań kompensacyjnych, które mają zrekompensować utratę naturalnych miejsc lęgowych jaskółek.

Konsekwencje nielegalnego usuwania gniazd

Nieprzestrzeganie przepisów dotyczących ochrony gniazd jaskółek wiąże się z poważnymi konsekwencjami prawnymi. Za nielegalne usunięcie gniazd grozi kara grzywny sięgająca nawet 5000 złotych, a w przypadku zniszczenia siedliska gatunku chronionego w znacznych rozmiarach – do 100 000 złotych. W szczególnie drastycznych przypadkach, jak niszczenie zasiedlonych gniazd w okresie lęgowym, sprawca może odpowiadać również za znęcanie się nad zwierzętami, co jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.

Zamiast usuwania gniazd, warto rozważyć alternatywne rozwiązania, takie jak montaż specjalnych półek ochronnych pod gniazdami, które zapobiegają brudzeniu elewacji odchodami ptaków. Takie rozwiązanie jest zgodne z prawem i pozwala na współistnienie z tymi pożytecznymi ptakami, które są naturalnymi sprzymierzeńcami w walce z owadami.

Kary za nielegalne niszczenie gniazd jaskółek w okresie lęgowym

Niszczenie gniazd jaskółek to poważne wykroczenie, ponieważ są one gatunkiem objętym ścisłą ochroną prawną w Polsce. Sankcje są szczególnie surowe, gdy czyn ten popełniony jest w okresie lęgowym (1 marca – 15 października). Wtedy naruszane są nie tylko przepisy o ochronie przyrody, ale potencjalnie również ustawa o ochronie zwierząt.

Zgodnie z art. 131 ustawy o ochronie przyrody, za nielegalne usunięcie gniazd jaskółek grozi kara aresztu albo grzywny. W praktyce grzywny mogą sięgać nawet do 5000 złotych. Jednak w przypadku zniszczenia siedliska gatunku chronionego w znacznych rozmiarach – kara finansowa może wzrosnąć do zawrotnej kwoty 100 000 złotych!

Głośne przypadki z polskich sądów

W 2023 roku zapadł precedensowy wyrok w sprawie mieszkańca, który zniszczył gniazdo jaskółki oknówki z pisklętami. Sprawa ta pokazała, jak poważnie polskie sądy traktują ochronę ptaków. Sprawca został ukarany łączną kwotą blisko 9500 złotych, na którą składały się:

• Kara grzywny – 6000 złotych
• Nawiązka na rzecz fundacji zajmującej się ochroną przyrody – 3000 złotych
• Dodatkowe koszty sądowe – 540 złotych

Ten pierwszy w historii Polski wyrok po pełnym postępowaniu sądowym ma stanowić przestrogę dla innych i pokazuje rosnącą świadomość znaczenia ochrony gatunkowej.

Odpowiedzialność karna za znęcanie się nad zwierzętami

W przypadkach gdy niszczymy zasiedlone gniazda z pisklętami, możemy odpowiadać również za znęcanie się nad zwierzętami. Jest to przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3, zgodnie z art. 35 ustawy o ochronie zwierząt.

Co ważne, odpowiedzialności karnej nie wyłącza nieumyślność działania. Oznacza to, że nawet nieświadome zniszczenie gniazda podczas prac remontowych może skutkować karą. Dlatego przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac przy budynku, gdzie mogą gniazdować jaskółki, warto skonsultować się z ornitologiem lub Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska.

Alternatywne metody radzenia sobie z gniazdami jaskółek na elewacji

Jeśli masz problem z gniazdami jaskółek na elewacji, ale wiesz już, że ich usunięcie jest prawnie ograniczone, warto poznać alternatywne metody, które pozwalają na współistnienie z tymi pożytecznymi ptakami. Pamiętaj, że obecność jaskółek niesie ze sobą wiele korzyści, które często przewyższają potencjalne niedogodności – jedna jaskółka może złapać nawet kilka tysięcy komarów dziennie!

Sprawdzone alternatywne metody radzenia sobie z gniazdami to:

• Montaż specjalnych półek ochronnych pod istniejącymi gniazdami
• Instalacja sztucznych gniazd w dogodniejszych lokalizacjach
• Zabezpieczanie problematycznych miejsc przed budową nowych gniazd
• Stosowanie naturalnych odstraszaczy w miejscach newralgicznych

Półki ochronne – proste i skuteczne rozwiązanie

Najprostszym sposobem na zachowanie gniazd, a jednocześnie ochronę elewacji i otoczenia, jest montaż specjalnych półek ochronnych bezpośrednio pod gniazdami. Takie półki wyłapują odchody ptaków, zapobiegając brudzeniu powierzchni poniżej. Konstrukcje te są stosunkowo niedrogie i łatwe w montażu.

W zależności od potrzeb możesz wybrać półki dostosowane do konkretnych gatunków jaskółek (np. oknówek czy dymówek). Regularna kontrola i czyszczenie półek zapewni długotrwałą skuteczność tego rozwiązania.

Sztuczne gniazda jako alternatywa

Skutecznym sposobem na przekierowanie jaskółek z niewygodnych miejsc jest montaż sztucznych gniazd w lokalizacjach mniej problematycznych. Jaskółki chętnie zasiedlają takie konstrukcje, jeśli są odpowiednio zaprojektowane i umieszczone.

Sztuczne gniazda najlepiej montować pod okapem dachu, na wysokości co najmniej 3 metrów, z dala od okien i drzwi. Budowanie i instalacja domków dla jaskółek może być również świetną okazją do wspólnej zabawy z dziećmi i nauki o przyrodzie.

Podsumowując, zamiast koncentrować się na usuwaniu gniazd jaskółek, warto rozważyć alternatywne, humanitarne rozwiązania. Metody te pozwalają chronić elewację, a jednocześnie szanować te pożyteczne ptaki i przestrzegać przepisów o ich ochronie.